Nie wiesz co powiedzieć? Powiedz dokładnie to. Psychoonkolog tłumaczy, jak rozmawiać, kiedy brakuje słów

Psychoonkolog Iwona Nawara, dyrektor Centrum Psychoonkologii UNICORN w Krakowie, nie zna odpowiedzi na pytanie, co sprawia, że podczas rozmowy z osobą chorą na nowotwór, spośród liczącego dziesiątki tysięcy elementów zasobu słownikowego, wybieramy właśnie takie, lub podobne, kombinacje słowne. Wątpliwości, natomiast nie ma co do tego, że właściwe wsparcie psychologiczne w chorobie nowotworowej jest sprawą kluczową. - Ludzi trzeba traktować całościowo. Kiedy leczy się ciało, głowa jest równie ważna. Podobnie jest z profilaktyką: wiemy, że o zdrowie fizyczne trzeba zacząć dbać wcześniej. Jeśli chodzi o kondycję psychiczną takiej świadomości często nie mamy - podkreśla.

Dyskusja wokół nowotworów często skupia się raczej wokół profilaktyki i leczenia fizycznych objawów. W ramach kampanii “Dla niej. Możemy więcej”, oprócz szerzenia świadomości na temat specyfiki nowotworów “kobiecych” pytamy również o to, jak efektywnie nieść wsparcie psychiczne osobom chorym oraz jak chore mogą pomagać same sobie. Bo mogą - i to w bardzo szerokim zakresie.

Trzeba zapytać tych, którzy tak mówią. Wiadomo, że każdy z nas w takiej sytuacji chce być jak najbliżej chorego, przynajmniej stara się być. Ale ta umiejętność nie jest wrodzona, trzeba się jej nauczyć. Przecież to nie jest tak, że od zawsze stykamy się z ludźmi chorymi. Z reguły jest to dla nas całkiem nowa sytuacja. Często wypowiadając te słowa uzyskamy efekt odwrotny, bo osoba chora jest przekonana, że nikt nie czuje tego, co ona.

Bardzo często spotykam pacjentów opowiadających o tym, jak źle reagują na: “Nie martw się”, “Będzie dobrze”, “Wiem co czujesz”. Nie ma reguł, określających, że trzeba mówić tak, a tak nie wolno. To zależy od wielu czynników: od momentu, od osoby, od dnia, od poziomu napięcia danej osoby… Jedno słowo raz nam może pomóc, drugi raz - już nie.

Wtedy radzę, żeby mówili dokładnie to, co chcą w danym momencie powiedzieć - na przykład, że nie wiedzą co powiedzieć. To jest zdanie, które bardzo otwiera kontakt. Chory może wtedy powiedzieć: “Wiesz co, w ogóle nic nie mów. Pogadajmy o ......” i sam zaczyna tą rozmową kierować. To lepsze, niż silenie się na slogany czy jakieś inne górnolotne stwierdzenia.

To nieprawda. Takiego myślenia trzeba się oduczyć. Naturalność i spontaniczność to najlepszy sposób porozumiewania się.

Tego nie wiemy. Proszę pamiętać: nie ma jednakowych recept na “reakcję”. Każdy człowiek jest inny, każdy zareaguje inaczej. Mało tego: ten sam człowiek w jednym dniu zareaguje tak, a w drugim - inaczej.

Tu warto wprowadzić rozróżnienie: co innego narząd rodny, co innego - sfery intymne. Są nowotwory, które postrzegane są jako bardziej wstydliwe, niż inne, na przykład rak sromu. Nowotwory jajnika, czy szyjki macicy wiążą się z macierzyństwem. Tutaj obszarem problematycznym jest utrata możliwości posiadania potomstwa. Dodatkowo, operacje związane z szyjką macicy mogą czasem wiązać się z problemami w pożyciu seksualnym. To może tworzyć obszary, które nie jest łatwo poruszać.

Najczęściej przychodzą same. Rodzina czasem zgłasza się niezależnie. Bardzo rzadko przychodzą pary. Częściej matki z córkami. Pary czasem przychodzą wspólnie do gabinetu, ale nie po to, żeby razem wejść do niego na wizytę.

Tak. W ogóle polecam psychoedukację. Uczmy się o tych rzeczach rozmawiać, rozumieć. W szkole nie uczymy się, jak rozmawiać, jak się wspierać w chorobie. Im więcej wiemy, tym pewne rzeczy będą łatwiejsze. A jeśli wiedzą to dwie czy trzy osoby z systemu - bo na nowotwór “choruje” całe otoczenie, a nie tylko pacjent - tym lepiej.

Psychoneuroimmunologia mówi, że te dwie kwestie są ze sobą niezwykle powiązane. Co prawda indywidualnej kondycji psychicznej nie zbadamy w ten sam sposób, co poziomu leukocytów, ale wpływ psychiki został potwierdzony w badaniach naukowych.

Pacjenci mówią o tym, że widzą zbieżność momentu nagromadzenia się stresu, napięcia wynikającego z przeżyć psychicznych, z zachorowaniem. Zastrzegam, że to nie jest jedyny powód, ale ta zbieżność bywa dostrzegalna. Tak więc czynników prowadzących do choroby jest kilka, ale na ten konkretny mamy sami wpływ - warto sobie to uświadomić.

Badania potwierdzają, że osoby korzystające ze wsparcia psychologicznego żyją dłużej i przede wszystkim - żyje im się lepiej. Taki właśnie jest cel pomocy psychologicznej. Nie można zajmować się tylko oczekiwaniem na różnorodne zabiegi medyczne. W życiu trzeba robić jeszcze coś, co leczeniem nie będzie. A te aktywności również wpływają na zdrowienie.

Warto zwrócić uwagę, że każdy etap choroby, to kolejny temat w życiu, który trzeba podjąć. Skoro jednak jest to choroba przewlekła, to w pewnym momencie mamy ją na co dzień. Wtedy trzeba przede wszystkim nauczyć się żyć - w pełni możliwości tych, które są. W psychoonkologii bardzo istotne jest to, żeby pacjent wiedział, jak chce żyć i starał się jak najlepiej to swoje życie ustawiać - w okolicznościach, które aktualnie ma, bo one też się zmieniają.

Albo swego rodzaju przesłanie. Wielokrotnie dopiero wtedy ludzie zaczynają sensowniej myśleć o sobie samych. Wcześniej wiedzieli, że powinni więcej spać, lepiej się odżywiać, ale co z tego, że wiedzą, ale tego nie robią? Kiedy doświadczą choroby, zmieniają to z dnia na dzień - bo mają motywację. Wtedy im się chce.

Ale tak jest bardzo często.

Jestem daleka od tego, żeby komukolwiek czegokolwiek zabraniać. Jeśli ktoś chce walczyć z nowotworem, bo uważa, że to mu pomaga, że to jest jego przeciwnik - tak może być. Ale pamiętajmy, że w każdej walce jest wygrany i przegrany. Z tego względu unikamy tego “militarnego” słownika. To nie jest dobre dla samopoczucia psychicznego.

Walczę, coś mnie zabija, coś mnie niszczy… Jak można się czuć dobrze, jeśli do opisywania tego, co się dzieje w moim organiźmie używa się takich słów? Słowa mają kolosalne znaczenie dla samopoczucia psychicznego, kolosalne! Uczymy więc tej higieny słowa. Mówimy więc: “leczę się”, “zdrowieję”, “dbam o siebie”, “myślę o tym, jak być zdrowszym”, a nie “walczę z tym potworem, który chce mnie zabić”.

Poprawa jakości życia. Umocnienie przekonania czy też przywrócenie wiary pacjenta w to, że sam może naprawdę dużo zrobić dla swojego samopoczucia psychicznego, a co za tym idzie - fizycznego. Chcemy wzbudzać potencjał wewnętrzny - sprawić, żeby każdy poczuł się świadomy siebie i zarządzający tym co ma: myślami, samopoczuciem, wyborami, decyzjami.

Nie powinniśmy myśleć w kontekście: “A teraz coś zrobię i wyzdrowieję”. To jest myślenie magiczne,a niesprecyzowane „coś” skłania raczej do czekania niż konkretnego działania. A przecież chodzi o dbanie o siebie każdego dnia; obserwowanie, co się ze mną dzieje. Jaki będzie tego efekt - zobaczymy. Na przykład: to ode mnie zależy, czy dzisiaj będę chodzić cały dzień zła, czy będę spokojna.