Zespół cieśni nadgarstka. Tak możesz go u siebie zdiagnozować i leczyć

Zespół cieśni nadgarstka jest neuropatią (chorobą) nerwu pośrodkowego. Nerw pośrodkowy znajduje się w okolicy nadgarstka w miejscu, które nazywamy kanałem nadgarstka. Kanał nadgarstka to specyficzny obszar. Przebiega tutaj, na bardzo ograniczonej przestrzeni dużo ścięgien i nerwów. Kanał nadgarstka tworzą kości układające się w kształt rynienki zamkniętej od góry więzadłem poprzecznym nadgarstka. Więzadło to jest anatomicznie mocną strukturą, ponieważ musi stabilizować wszystkie wyżej wymienione, ciasno obok siebie przebiegające struktury.

W wyniku przeciążeń tej okolicy związanych z nadmiernym wykorzystywaniem nadgarstka czy też dłoni ścięgna zaczynają się pogrubiać. Z czasem dochodzi do tak zwanego przerostu więzadła poprzecznego. Więzadło zwiększa średnicę, przez co zaczyna naciskać na inne struktury. Gdy ten nacisk staje się stały i trwa odpowiednio długo, uciskany zaczyna być również wspomniany nerw pośrodkowy. Rozwija się niedokrwienie.

Niedokrwiony nerw jest gorzej odżywiony i zaczyna nieprawidłowo przekazywać impulsy nerwowe. W tym momencie pojawiają się dolegliwości neurologiczne. Dlatego właśnie mówi się, że zespół cieśni nadgarstka, choć jest schorzeniem typu ortopedycznego, generuje objawy typowo neurologiczne.

Samodzielne rozpoznanie jest dosyć proste. Mówiąc w skrócie, autodiagnoza polega na zweryfikowaniu czy dolegliwości w dłoni typu mrowienia, drętwienia pochodzą od kręgosłupa szyjnego, czy też właśnie od cieśni. Zwykle przy problemach z kręgosłupem pacjent odczuwa stale lub cyklicznie bóle szyi. A także bóle promieniujące od kręgosłupa szyjnego przez bark, aż do przedramienia i dłoni. Specyficzne jest, że tego typu bóle występują tylko przy określonej pozycji kręgosłupa i głowy (np. skręt głowy).

W przypadku zespołu cieśni nadgarstka objawy są niezależne od pozycji kręgosłupa i głowy. Pojawiają się za to podczas pracy dłonią. Najczęściej pacjent obserwuje mrowienie i drętwienie w kciuku i palcu wskazującym, czasami też w palcu środkowym. Inny objaw, to ból w nadgarstku (poza bólem w w/w palcach). Dolegliwości mogą pojawiać się w ciągu dnia bez przyczyny, ale najczęściej podczas pracy ręką. W początkowej fazie choroby objawy te znikają po ustaniu pracy, ale potem coraz częściej wracają, nawet kilka razy w ciągu dnia.

Najbardziej charakterystyczny objaw zespołu cieśni nadgarstka to bóle i drętwienia nocą. Ból jest na tyle intensywny, że wybudza pacjenta ze snu. Dlatego pacjenci z zaawansowaną chorobą są chronicznie niewyspani. Często chroniczne zmęczenie i niewyspanie jest główną przyczyną szukania pomocy specjalisty.

Jednym ze sposobów jest badanie EMG weryfikujące prawidłowość przewodzenia impulsów nerwowych i na tej podstawie weryfikujące uszkodzenie nerwu.

Innym skutecznym sposobem jest badanie USG. Sprawdza się w ten sposób rejon i intensywność ucisku nerwu. Zdrowy nerw w zdrowym otoczeniu powinien mieć tzw. mobilność, czyli zdolność do przesuwania się swobodnie względem otaczających ścięgien. W sytuacji chorobowej dochodzi do tzw. usidlenia, czyli przyszczypania nerwu w określonym miejscu.

Mobilność nerwu widoczna jest tylko w badaniu USG, gdyż tylko za pomocą aparatu USG można wykonać tzw. badania dynamiczne i określić czy nerw porusza się prawidłowo. Mało tego, tylko za pomocą badania USG można wykonać niezwykle skuteczną procedurę tzw. odbarczenia nerwu. Zabieg taki nazywamy hydrodekompresją.

Okazuje się, że w ostatnich latach coraz częściej diagnozuje się zespół cieśni nadgarstka u osób pracujących przy biurku i komputerze. Poza tym również ciężka praca fizyczna predestynuje do występowania tego schorzenia.

Zła informacja jest taka, że jeśli już doszło do podrażnienia nerwu, to istnieje nikłe prawdopodobieństwo, że objawy ustąpią same. Trzeba poddać się leczeniu.

Wybór opcji leczenia zespołu cieśni nadgarstka w zasadniczej mierze zależy od specjalisty, do którego trafi pacjent. Lekarze zajmujący się operacyjnym leczeniem cieśni w sposób naturalny zaproponują zabieg operacyjny jako “jedynie słuszną” metodę. Należy jednak mieć świadomość negatywnych skutków takiej operacji. Dochodzi do rozcięcia zarówno skóry, jak i tkanek podskórnych. Tkanki muszą się potem wygoić, co zajmuje kilka tygodni. Przez ten czas nie mogą być obciążane. Konieczna jest przerwa w codziennych aktywnościach oraz w pracy (zwolnienie lekarskie). Trwa to zwykle 4-6 tygodni.

Co ważniejsze, niestety często występują powikłania. Mają one związek z bliznami, które tworzą się w trakcie gojenia rany. Blizna swoją strukturą może “skleić” tkanki, również osłonkę nerwu ze ścięgnami. Przebudowa blizny trwa około 3 miesięcy. Proces przebiega różnie u różnych osób. Jeśli ostatecznie blizna wewnętrzna pozostanie relatywnie duża i cały czas będzie sklejać tkanki, to operacja nie przyniesie oczekiwanego rezultatu. Dotyczy to niestety aż około jednej czwartej przypadków.

Nieoperacyjne leczenie zespołu cieśni nadgarstka może przeprowadzić zarówno lekarz ortopeda, jak i neurochirurg czy też neurolog, a także fizjoterapeuta. 

Pacjent ma do wyboru następujące opcje leczenia nieoperacyjnego.

Ogólnoustrojowe leki na obniżenie stanu zapalnego i obrzęku. Skuteczność takiego leczenia jest jednak niska, a dodatkowo obwarowana skutkami ubocznymi stosowania leków.

Cieśń nadgarstka ma charakter przeciążeniowy. Fizjoterapeuta specjalizujący się w leczeniu zespołu cieśni nadgarstka zaczyna pracę od zbadania pacjenta w zakresie ruchomości nie tylko nadgarstka, ale też łokcia, barku, szyi, a nawet całego kręgosłupa.

Dlaczego badać tyle struktur, gdy boli “tylko” nadgarstek? Gdy bowiem pacjent ma zaburzenie (czyli np. ograniczoną mobilność) tzw. łańcucha kinetycznego (od szyi do nadgarstka) w którymkolwiek jego punkcie, często nadrabia ten deficyt właśnie w nadgarstku. Czyli przyczyna bólu jest typowo mechaniczna. W takim wypadku leczenie fizjoterapeutyczne jest bardzo skuteczne.

Poza tym fizjoterapeuta jest w stanie pomóc pacjentowi w zakresie tzw. ergonomii pracy. W wielu rodzajach pracy długotrwałe pozostawanie w nieanatomicznych pozycjach skutkuje zmniejszeniem elastyczności tkanek mięśni piersiowych, mięśni szyi i obręczy barkowej. Powoduje to w konsekwencji nieprawidłowe ustawienie barku, a co za tym idzie także łokcia i nadgarstka. Rezultatu możemy się domyślać: przeciążenie i ból. Odpowiednie ćwiczenia zalecone przez fizjoterapeutę mogą zaradzić w takich wypadkach bardzo skutecznie.

Należy jednak pamiętać, że rehabilitacja to proces. Odpowiednie efekty uzyskuje się po 2-3 miesiącach. Są tym lepsze, im schorzenie ma mniej zaawansowany charakter. 

Najnowszym, sprawdzonym sposobem leczenia zespołu cieśni nadgarstka jest zabieg hydrodekompresji. Należy do grupy zabiegów sonochirurgicznych. Zabiegi tego typu stosowane są na świecie od kilku lat. Metoda pochodzi z Japonii, znana jest też w Stanach Zjednoczonych. W Polsce stosuje się ją od około 5 lat. 

Zabiegi sonochirurgiczne wykonywane są pod kontrolą ultrasonografii. W przypadku cieśni lekarz widzi pod USG stan nerwu pośrodkowego, jego obrzęk, umiejscowienie i ruchomość względem innych tkanek. Może też od razu przystąpić do wykonania zabiegu. Podczas zabiegu lekarz cały czas monitoruje obszar zabiegu na monitorze USG. Może dzięki temu precyzyjnie dotrzeć z igłą zabiegową bezpośrednio w okolice nerwu. Jest to metoda bardzo dokładna, jak również bardzo bezpieczna.

Sam zabieg polega na tzw. odbarczeniu tkanki nerwowej poprzez ostrzykiwanie okolicy nerwu lekiem w połączeniu z płynem wypełniającym przestrzeń wokół nerwu. Umożliwia to odzyskanie ruchomości nerwu względem tkanek otaczających, co jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania nerwu. Lekarz w trakcie zabiegu może też wstrzyknąć w okolice nerwu leki sterydowe o charakterze przeciwzapalnym. Nie należy mylić wstrzykiwania leków sterydowych podczas zabiegu hydrodekompresji z tzw. ostrzyknięciem sterydowym wykonywanym często w ramach leczenia farmakologicznego zespołu cieśni nadgarstka.

Z uwagi na specyfikę zabiegu sonochirurgicznego (pod kontrolą USG oraz w otoczeniu płynu odbarczającego), skuteczność hydrodekompresji jest nieporównywalnie większa, niż w przypadku stosowania zastrzyków sterydowych. Poza tym istotną rolę dla efektywności metody hydrodekompresji stanowi rehabilitacja po zabiegu. Stosowanie odpowiednich ćwiczeń pod okiem wykwalifikowanego fizjoterapeuty zwiększa skuteczność samego zabiegu.

Zabieg hydrodekompresji można stosować na każdym etapie zaawansowania choroby cieśni nadgarstka. Najskuteczniejszy jest w mało oraz średnio zaawansowanym stadium. W najbardziej zaawansowanych stanach skuteczność nie jest już tak wysoka. Niemniej na takim etapie skuteczność leczenia operacyjnego również istotnie się zmniejsza . Poza tym hydrodekompresja nie zamyka drogi do leczenia operacyjnego. 

Charakterystyczne jest szybkie zmniejszenie dolegliwości. Często dzieje się tak już po kilku godzinach od zabiegu i również często ustępują wszystkie dolegliwości, również te nocne, najbardziej dokuczliwe. Inną zaletą zabiegu hydrodekompresji jest możliwość szybkiego powrotu do normalnych aktywności. Pacjenci wracają do pracy i obowiązków domowych już następnego dnia po zabiegu. Nie ma więc właściwie potrzeby zwolnienia lekarskiego po zabiegu.

Jednak należy podkreślić, że aby zapewnić brak nawrotów choroby, konieczne jest poddanie się specjalistycznej rehabilitacji pozabiegowej. Pacjent powinien też być przeszkolony przez wykwalifikowanego w tej metodzie fizjoterapeutę w zakresie samodzielnych ćwiczeń do wykonywania w domu. Ćwiczenia te zwykle nie dotyczą tylko układu mięśniowego, ale również mobilizacji układu nerwowego w zakresie pracy nerwu pośrodkowego.

Tak więc najskuteczniejszym i dającym najtrwalsze rezultaty sposobem leczenia zespołu cieśni nadgarstka jest połączenie metody sonochirurgicznej zwanej hydrodekompresją ze specjalistyczną fizjoterapią.

Zobacz też rozmowę z dr Piotrem Truszewskim, specjalistą ortopedii specjalizującym się w leczeniu cieśni nadgarstka. Dr Truszewski odpowiada na szereg pytań dotyczących zespołu cieśni nadgarstka, jak również sposobów skutecznego leczenia tej dolegliwości.